تمام گیاهان برای رشد و گلدهی مناسب نیاز به خاک غنی دارند تا مواد غذایی موردنیاز آنها تأمین شود. ولی معمولاً مواد غذایی موجود در خاک گلدان برای اکثراً گیاهان کافی نمی‌باشد. بخصوص گیاهانی که دارای رشد زیادی هستند. از این رو می‌توان با کوددهی این کمبود را جبران کرد. بعضی گیاهان مانند کاکتوس‌ها به دلیل کند رشد بودن نیاز زیادی برای کوددهی ندارند و تنها سالی یکی دو مرتبه کود کافی می‌باشد. حتماً باید توجه داشته باشید کوددهی در فصل رشد یا زمان گلدهی باشد.
کدام فرمول کودی برای کدام گیاه مناسب است؟
کودها می‌توانند حاوی درصدهای مختلفی از نیتروژن، فسفر و پتاسیم باشند و تنوع نسبتاً زیادی در رابطه با فرمول‌های کودی در بازار وجود دارد که می‌تواند موجب سردرگمی مصرف کنندگان شود. اما می‌توان این مسئله را ساده کرد. یعنی اینکه برای انتخاب کود مناسب برای گیاهانتان اول از همه به نوع گیاهی که دارید توجه کنید. به طور کل گیاهان خانگی را می‌توان به دو گروه عمومی برگی (برگ‌های زینتی) و گل‌دار تقسیم کرد. در مورد گیاهانی که برگ‌هایشان جنبه تزئینی دارند می‌توان از کودهایی با نسبت مساوی نیتروژن فسفر پتاسیم استفاده کرد و یا اگر نتیجه بهتری می‌خواهید می‌توانید از کودی استفاده کنید که مقدار نیتروژن آن کمی بیش از فسفر و پتاسیم باشد مثلاً فرمول ۱۰-۱۰-۱۰ و یا ۲۰-۲۰-۲۰ و یا با شکل اختصاصی‌تر فرمول ۲۰-۲۰-۳۰ برای گیاهان برگی مناسب است به یاد داشته باشید که عنصر نیتروژن در تولید برگ و رشد رویشی گیاهان تأثیر مثبتی دارد. اما در مورد گیاهان گل‌دار می‌توان از کودهایی که فسفر و پتاسیم بیشتری نسبت به نیتروژن دارند استفاده کرد. برای کاکتوس‌ها و ساکولنت ها بهتر است از کودهای ازت پایین و پتاس بالا استفاده کرد مانند ۳۸-۱۱-۳ یا سایر کودها با ازت پایین. ازت بالا در کاکتوس‌ها باعث نگهداری مقادیر زیادی آب در بافت گیاه می‌شود و امکان کاکتوس شما خراب شود یا ترک بردارد.
آیا نیاز کودی همه گیاهان مانند یکدیگر است؟
در قسمت قبل گیاهان خانگی را به دو گروه کلی و عمومی برگی و گل‌دار تقسیم کردیم. و گفتیم که اصولاً برای گیاهان برگی که برگ‌های زینتی دارند از فرمول‌هایی با نیتروژن بیشتر و یا برای گیاهان گل‌دار فرمول کود با فسفر بیشتر ارجحیت دارد. اما نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که در بین گیاهان برگی و یا در بین گیاهان گل‌دار نیز تفاوت‌هایی وجود دارد که بر اساس این تفاوت‌ها گاهی لازم است تغییراتی در فرمول کودها داده شود.مثلاً گیاهانی مانند کاکتوس و یا سایر گیاهانی که برگ‌های گوشتی همانند کاکتوس دارند معمولاً به دلیل زینتی بودن ساقه و برگ‌هایشان نگهداری می‌شوند و بنابراین در ابتدای امر به نظر می‌رسد که فرمول‌هایی با نیتروژنی بیش از فسفر و پتاسیم برای آنها مناسب است. اما نباید فراموش کرد که چنین گیاهانی به کندی رشد می‌کنند و اصولاً نیاز چندانی به کود دهی ندارند. البته فراموش نکنید که برای تشویق چنین گیاهانی همانند کاکتوس‌ها به گلدهی برخی از فرمول‌های خاص کودی استفاده می‌شود و جز برنامه‌های پرورش این گیاهان محسوب می‌شود. اما در محیط خانه‌ها دادن کود به این گیاهان مطابق برنامه‌ای که برای سایر گیاهان برگی (مثلاً مثل اریکا، سینگونیوم، حسن یوسف و …) انجام می‌شود می‌تواند منجر به عدم استحکام کافی ساختار ساقه آنان و نرم شدن بیش از اندازه آنان و افزایش شدید حساسیت این گیاهان در برابر مشکلاتی همچون پوسیدگی ساقه و ریشه شود. بنابراین باید برای چنین گیاهانی فرمول‌های ملایم‌تری را به کاربرد و یا کودها را با نصف و یا حتی ۴ / ۱ غلظت معمول مورداستفاده قرار داد.
ارتباط میان کوددهی و شرایط محیطی
تصور نکنید که اگر گیاه را در هر شرایطی نگهدارید اما به آن کود بدهید گیاه باید رشدی مناسب داشته باشد و سرسبز باشد اتفاقاً برخی از شرایط محیطی همانند میزان نور و یا آبیاری و زهکش مناسب خاک بیش از مسئله عدم کوددهی گیاه را تحت تأثیر قرار می‌دهند و علائم نامساعد بودن شرایط محیطی بسیار زودتر از کمبود عناصر غذایی نمایان می‌شود. بنابراین اگر خواهان رشد مناسب و چشمگیر گیاهان خود هستید در درجه اول شرایط محیطی مناسب آنان را برایشان فراهم کنید و سپس به مسئله کوددهی آنان بپردازید. یعنی اگر گیاه شما در شرایط مکانی و محیطی خوبی قرار ندارد ابتدا این مشکل را بر طرف کنید و سپس برنامه کوددهی را برای آن شروع کنید. همچنین تا زمانی که این شرایط را برای گیاه فراهم نکرده‌اید (مثلاً گیاه در شرایط نوری مناسبی نگهداری نمی‌شود و باید مکان بهتری برای آن پیدا کنید) می‌توانید کود را با نصف غلظتی که برای گیاهانی با شرایط محیطی مناسب بکار می‌رود استفاده کنید. به یاد داشته باشید که شرایط محیطی توان گیاه برای مصرف کود تغییر می‌دهد یعنی هر مقدار که گیاه در شرایط مساعدتری نگهداری شود توان آن برای استفاده از عناصر غذایی موجود در کود نیز افزایش می‌یابد مثلاً فرض کنید که اگر گیاهی با یک برنامه کوددهی در محیط منزل آسیب ببیند این گیاه ممکن است در محیطی دیگر که شرایط بهتری ازنظر نور و رطوبت داشته باشد با این برنامه کوددهی اصلاً مشکلی پیدا نکند. اما بازهم فراموش نکنید که ظرفیت گیاهان برای استفاده از کودها محدود است. هر مقدار که شرایط محیطی مناسب باشد بازهم نباید در مصرف کود زیاده‌روی کنید.
اصول کوددهی به گیاهان آپارتمانی
1- در مصرف کود زیاده‌روی نکنید
تصور این مسئله که با دادن کود بیشتر و یا کاهش فواصل کوددهی به رشد گیاه کمک می‌شود کاملاً اشتباه است. گیاهان ظرفیت محدودی برای استفاده از عناصر غذایی در خاک دارند. گیاهان علاوه بر اینکه می‌توانند دچار کمبود عناصر غذایی شوند می‌توانند گرفتار بیش بود و یا سمیت این عناصر نیز بشوند و باعث سوختگی و مرگ آنان شود. همچنین به یاد داشته باشید که کمبود عناصر غذایی می‌تواند منجر به مسائلی همچون کاهش رشد و یا گلدهی و یا ظاهر نامناسب گیاه بشود. زیاده‌روی در کوددهی می‌تواند منجر به کاهش رشد، کوتاهی قامت گیاه، سوختگی نوک و حاشیه برگ‌ها و حتی در موارد شدید باعث مرگ گیاه شود. غلظت بیش از اندازه کود و زیاده‌روی در کوددهی منجر به افزایش میزان عناصر موجود در خاک می‌شود به نحوی که حتی گاهی باقیمانده کودها می‌تواند به شکل نواحی سفیدرنگ بر روی سطح خاک و یا اطراف منفذ موجود در کف گلدان به چشم دیده شوند. زمانی که به گیاه این محلول کودی را می‌دهیم مقداری از آن و نه تمامی آن توسط گیاه جذب و مصرف می‌شود. مقداری که توسط ریشه‌های گیاه جذب نشده است در خاک گلدان باقی می‌ماند. حال اگر در مصرف کود زیاده روی نشود و آبیاری‌های بعدی گیاه به خوبی صورت گیرد، این باقیمانده کود توسط زه آب از منافذ زیرین گلدان به تدریج خارج می‌شود به همین دلیل است که گفته می‌شود بعد از آبیاری گیاه حتماً باید مقداری از آب از منافذ زیرین گلدان خارج شود زیرا این آب حاوی عناصری است که از سوی گیاه مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. اما اگر در مصرف کود زیاده روی شود و یا اینکه آبیاری گیاه به خوبی انجام نشود ترکیبات کودی که مورد استفاده گیاه قرار نگرفته‌اند در خاک باقی مانده و اگر برنامه کوددهی نامناسب گیاه ادامه یابد، غلظت این ترکیبات مرتباً در خاک بیشتر و بیشتر می‌شوند. حال فرض کنید محتوی و غلظت عناصر کودی و ترکیبات آنان در خاک به نحو نامطلوبی افزایش یابد. این ترکیبات که می‌توان آنان را ذرات مزاحم و اضافی در خاک خواند، جذب کننده رطوبت هستند و به شدت رطوبت را به سمت خود می‌کشند. بنابراین وقتی که شما به چنین خاکی آب دهید آب جذب این ترکیبات می‌شود و اجازه جذب آب به ریشه گیاه داده نمی‌شود و در نتیجه با وجود یکه شما گلدان را آبیاری کرده‌اید و بر خلاف تصور شما گیاه سیراب نمی‌شود. برخی از پرورش‌دهندگان حتی باوجود رعایت کردن غلظت مناسب کود باز هم هر ۶-۴ ماه یک‌بار عمل شستشوی خاک را انجام می‌دهند البته آنان روش دیگری به‌جز آنچه که توضیح دادم استفاده می‌کنند بدین صورت که دو برابر حجم گلدان گیاه به تدریج و در طی نیم الی یک ساعت به گیاه آب می‌دهند تا این آب از منافذ زیرین گلدان خارج شود و املاح اضافی را بشوید و ببرد.
2- گیاهان ضعیف یا آسیب دیده را کود ندهید.
یکی از اشتباهات رایج در بین ما این است که تصور می‌کنیم اگر به یک گیاه که به هر دلیل آسیب دیده است و ضعیف شده است (مانند فعالیت آفات و بیماری و یا شرایط بسیار نامناسب نگهداری) کود بدهیم این گیاه سریع‌تر به شرایط رشد عادی باز می گیرد. به یاد داشته باشید که گیاه ضعیف سیستم ریشه‌ای ضعیفی نیز دارد و نمی‌تواند از محلول کودی استفاده کند. برای چنین گیاهانی ابتدا باید عاملی که موجب ضعیف شدن و یا آسیب دیدن آنها شده است را بیابیم و آن عامل را برطرف کنیم سپس گیاه را در شرایط محیطی مناسب و ایده آل قرار دهیم و بعد مشاهده نشانه‌هایی از رشد جدید (همانند رویش برگ جدید) برنامه کوددهی را شروع کنیم.
از چه زمانی کوددهی به گیاه جدیدمان را شروع کنیم؟
فرض کنید که گیاهی را جدیداً خریداری کرده‌اید. ابتدا حدود یک ماه صبر کنید و سپس برنامه کوددهی گیاه را آغاز کنید. در طی این یک ماه گیاه به شرایط رشد جدید و مکان جدید زندگی عادت می‌کند و در طی این مدت نیازی به کود دهی نیست. این مسئله را در مورد گیاهانی که گلدان آنها را عوض کرده‌اید نیز رعایت کنید. یعنی بعد از تعویض گلدان یک گیاه حتی اگر آن را مجدداً در مکان سابق نگهداری گلدان گیاه قرار می‌دهید و از مناسب بودن شرایط محیطی آن اطمینان دارید، باز هم یک ماه صبر کنید و بعد از آن برنامه کوددهی را آغاز کنید. در این یک ماه گیاه در حال عادت کردن به گلدان جدید و در واقع خانه جدیدش است! پس در کوددهی عجله نکنید. در مورد گیاهانی که در بستر باغچه و در اوایل بهار می‌کارید نیز می‌توان تا حدود ۶ هفته صبر کرد و سپس برنامه‌های کوددهی این گیاهان را شروع نمود.
آیا گیاه را باید در سراسر سال کود بدهیم؟
بهترین زمان برای کوددهی یک گیاه هنگامی است که گیاه در حال رشد و توسعه باشد یعنی فصل‌های بهار و تابستان. حتی گیاهان همیشه سبز که سراسر سال سرسبز هستند و خزان ندارند، در طی فصل‌های پاییز و زمستان نیاز کودی بسیار کمتری دارند زیرا در این فصل‌ها به دلیل مناسب نبودن شرایط نوری محیط و همچنین دمای آن، گیاه رشد و نموی کمتری دارد و نیازی به مصرف کود نیست. علاوه بر این گاهی لازم است به دلیل تغییر فصل فرمول کود را نیز تغییر دهیم مثلاً در فصل پاییز می‌توان از کودهایی استفاده کرد که میزان پتاسیم آن بیشتر باشد زیرا این کود اگرچه در تولید گل و میوه مؤثر می‌باشد اما اصولاً به قوی‌تر شدن سیستم ریشه و سلامت عمومی گیاه کمک فراوانی می‌کند و گیاه را در گذراندن روزهای تاریک زمستان و شرایط محیطی نامناسب در این زمان از سال کمک می‌کند. البته برخی از گیاهان برگ‌دار و زینتی که همیشه سبز هستند در طی زمستان فعالیت رشد و نموی خود را متوقف نمی‌کنند بلکه با سرعت کمتری آن را انجام می‌دهند. برای کمک به این گیاهان می‌توان در طی پاییز و زمستان برنامه‌های کوددهی را ادامه داد اما توجه کنید که می‌بایست کودها را با غلظت کمتری استفاده کرد و همچنین فواصل کوددهی را نیز افزایش داد مثلاً می‌توان غلظت کود را به نصف و یا حتی یک چهارم کاهش داد و به جای هر ماه یک مرتبه مصرف کود هر دو ماه یک مرتبه کود را استفاده کرد. اینکه تصمیم بگیریم کوددهی را در طی این فصول به چه نحوی انجام دهیم بستگی بسیار زیادی به نوع گیاه دارد اما به هر حال و به شکل نکته‌ای کلی و عمومی به یاد داشته باشیم که برنامه‌های کوددهی در پاییز و زمستان با برنامه‌های کوددهی در بهار و تابستان با یکدیگر متفاوت است. مسئله‌ای جالب دیگری که به آن برخورد داشته‌ام این است که برخی از پروش دهندگان به علاقه‌مندان نگهداری از گل‌ها و گیاهان خانگی توصیه می‌کنند که اگر شخصی هستید که کاملاً مراقب گیاهان خود می‌باشید به نحوی که هر ماه به شکل منظم و با فاصله زمانی کاملاً مشخص و زمان بندی شده توانایی رسیدگی به گیاه خود و کودهی آن را دارید می‌توانید گیاهان گل‌دار خود را هر ۴-۳ هفته یک‌بار با نصف غلظت توصیه شده از سوی کارخانه سازنده کود تغذیه کنید. چنین برنامه غذادهی با نام برنامه غذادهی مستمر و مداوم Continuous supply of nutrient خوانده می‌شود که همان‌طور که اشاره کردم برای برخی از گیاهان خانگی بخصوص گیاهان گل‌داری همانند بنفشه افریقایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مسئله‌ای که این پرورش دهندگان مطرح می‌کنند این است که اگر ما با توجه به توصیه دستورالعمل کارخانه سازنده کود توجه کرده و با توجه به غلظت توصیه شده از سوی آنان هر ماه به گیاهانمان بخصوص گیاهان گل‌دار کود دهیم ممکن است منجر به مشکل بیش بود عناصر غذایی و یا زیاده روی در مصرف کود شویم. زیرا گفته می‌شود که محیط گلدان محیطی بسته است و خروج مقادیر اضافه کود از منافذ گلدان همراه با آب اضافی ناشی از آبیاری می‌تواند به سختی و به شکل ناقص انجام شود این مسئله به تدریج می‌تواند مشکل افزایش غلظت باقیمانده محلول کودی را در خاک ایجاد کند. به همین دلیل بهتر است که اگر شما فردی منظم و پایبند به کوددهی ماهانه گیاهانتان هستید، اصولاً کودها را با نصف غلظت توصیه شده از سوی کارخانه‌های سازنده مصرف کنید تا مشکلی برای گیاهان شما پیش نیاید.
فاصله زمانی مناسب کوددهی در هنگام رشد گیاه به چه صورت است؟
فاصله کوددهی در فصول مناسب یعنی در بهار و تابستان نیز در تمامی گیاهان می‌تواند مشابه نباشد و با هم فرق داشته باشد زیرا نیاز گیاهان مختلف به مواد غذایی با یکدیگر متفاوت است. مواردی مانند نوع گیاه، سن گیاه و قدرت رویش گیاه از جمله مسائلی هستند که فاصله زمانی کوددهی را مشخص می‌کنند. یعنی مشخص می‌کنند که آیا گیاه ما هرماه (یا هر ۴ هفته یک‌بار) به کود نیاز دارد و یا هر دو هفته یک‌بار باید کوددهی شود و یا بهتر است که هر ۶ هفته یک‌بار به آن کود دهیم. هر مقدار که گیاه جوان‌تر، سالم‌تر، شرایط محیطی بهتر داشته باشد فواصل کوددهی نیز نزدیک‌تر خواهد بود اما معمولاً ماهی یک مرتبه و نه بیشتر به گیاهان زینتی کود داده می‌شود. پس باز هم تکرار می‌کنم که هرگز در مصرف کود زیاده‌روی نکنید.
کوددهی- شرایط کوددهی- نحوه کوددهی- زمان کوددهی- فواصل کوددهی- گیاهان آپارتمانی- گل زینتی- گل آپارتمانی- فرمول کوددهی- اصول کوددهی
