سوله دست دوم فلزی و معایب آن
سوله سازه ایست فولادی که معمولا با مقاطع متغیر و بعضا به شکل خرپا ساخته می شود و به علت پوشش مساحت زیاد با کمترین عناصر باربر ، از دیر باز به عنوان یک سازه ی ایده آل برای واحد های صنعتی، سالن های چند منظوره، انبارها و ... مورد توجه و استفاده بوده است. بهره گیری از سوله به سبب امکان پوشش دهانه های عریض بدون استفاده از ستون بر جذابیت این نوع از سازه های عمرانی برای کارخانه ها و خطوط تولید که بعضا دارای ماشین آلات عریض و طویلی هستند افزوده است. با توجه به اینکه اتصالات سوله عمدتا به صورت پیچی بوده و امکان حمل و نقل و جابجایی آن وجود دارد؛ بسیاری از افراد با تغییر کاربری سوله ها و دمونتاژ کردن سوله های فاقد استفاده، آنها را به صورت دست دوم و با قیمت ارزان تری در بازار عرضه می کنند که بعضا مشکلاتی را به وجود می آورد. در نوشتار زیر قصد داریم به نقد استفاده از سوله های دست دوم بپردازیم.
مزیت های کاربردی، موضوعی که در برابر جذابیت قیمت گم می شود!
اصولا طراحی سوله و تعیین ابعاد، اندازه و ویژگی های آن باید بر مبنای نیاز بهره بردار و کاربری سوله تعین شود. لذا مشاهده می کنیم که بر خلاف ساختمان که استاندارد های خاصی برای طرح فضاهای آن وجود دارد، سوله فاقد ضابطه ی مشخص و تدوین شده ای برای ابعاد و اندازه است. تفاوت قابل توجهی که در طول، عرض و سایر ابعاد سوله ها مشاهده می شود به همین دلیل است. سوله ی دست دوم _ همان طوری که از نامش پیداست_ قبلا برای کاربری دیگری طراحی و ساخته شده است. به همین سبب طول، عرض دهانه، ارتفاع و ... آن منطبق بر همان نیاز اولیه و طرح ابتدایی می باشد. از آنجایی که هر کاربری خاص نیاز به سوله ای با ابعاد مخصوص و متناسب با خود دارد، ممکن است برای یک کاربری خاص _ مثلا خط تولید یک قطعه ی صنعتی_ سوله ی دست دوم با ابعاد مورد نیاز آن کارکرد وجود نداشته باشد. لذا از سوله های دست دوم با ابعاد نزدیک به آن استفاده شود. این کار ممکن است مشکلات متعددی را به وجود آورد. بارها دیده شده است که کارفرمایان به علت مشورت با افراد نا آشنا به مسایل فنی و یا مراجعه و مشورت با شرکت ها و کارگاه های ارایه دهنده ی سوله ی دست دوم ، صرفا به علت پرداخت مبلغ کمتر برای تهیه ی سوله _ که از طرف ارایه دهندگان سوله ی دست دوم به عنوان بزرگترین مزیت آن معرفی می شود_ متحمل مشکلات فراوانی شده اند. فرض کنید کارفرمایی برای راه اندازی یک خط تولید به سوله های دست دوم رو آورد، در این حالت اگرکارفرما در آینده بخواهد سالن تولید را گسترش دهد یا سازه ی جدیدی به سوله ی موجود ضمیمه کند و یا جرثقیلی به سازه اضافه نماید؛ به علت عدم پیش بینی لازم برای انجام این گونه اقدامات در سوله ی دست دوم با مشکل عدم استحکام کافی سوله مواجه خواهد شد. همچنین ممکن است ابعاد ماشین آلات خط تولید با سوله ی دست دوم خریداری شده تطابق نداشته باشد و مشکلاتی در زمینه ی انتقال دستگاه ها و رفت و آمد در خط تولید ایجاد نماید.
استحکام، اصلی فراموش شده در سوله های دست دوم
اصولا سازه ای ساخته نمی شود مگر آنکه در برابر بارهای وارده دارای استحکام کافی باشد. عدم استحکام در برابر بارهای وارده مانند باد و زلزله موجب می گردد آن سازه در برابر طوفان و زلزله و سایر بلایای طبیعی فاقد استحکام مورد انتظار باشد و در معرض تخریب قرار گیرد. ناگفته پیداست که تخریب یک سازه مانند سوله ی خط تولید یک کارخانه که کارگران زیاد، دستگاه های گران قیمت و مواد اولیه و محصولات فراوانی در آن وجود دارد چه خسارت هنگفتی به بار می آورد. بنابر این توجه به استحکام سوله از اهمیت بسیاری برخوردار است. به این منظور باید سوله بر اساس بارهای وارد بر آن که تابعی از کاربری و مکان پروژه است، طراحی شود. این کار توسط یک مهندس محاسب آشنا به طراحی و محاسبات سوله صورت می پذیرد. وجود فایل های محاسباتی و ممهور بودن نقشه های سوله به مهر مهندس محاسب این اطمینان را هم از نظر فنی و هم از نظر حقوقی به کارفرما می دهد که سوله ی طراحی شده دارای استحکام کافی و استاندارد می باشد.
اما سوله ی دست دوم به چندین دلیل فاقد هر گونه تضمین کیفی، فنی و حقوقی است که به آن اشاره می شود.
همان طور که قبلا اشاره شد هر سوله باید برای بارهای وارد بر آن طراحی گردد و این بارها با توجه به کاربری سوله و مکان احداث آن تعیین می گردد. بنابر این سوله ای که ابتدا برای بندرعباس طراحی و ساخته شده و کاربری آن انبار بوده است مطلقا استحکام کافی برای نصب مجدد در شهر اصفهان و کاربری یک کارگاه تولیدی دارای جرثقیل را ندارد چرا که اولا، این سوله ابتدا برای ویژگی های اقلیمی بندر عباس طراحی شده و ثانیا بار جرثقیل بر روی آن در نظر گرفته نشده است. بنابراین مسلما ایمنی و استحکام کافی برای نصب در اصفهان را نخواهد داشت.
هر سازه ای از جمله سوله بر اثر مرور زمان و قرار گرفتن در برابر عوامل متعدد جوی مانند باد و باران، فرسوده شده و از کیفیت و استحکام آن کاسته می شود. یکی از مهمترین مسائل در سوله از بین رفتن رنگ پوششی و خوردگی فولاد است که منجر به ترد شدگی، ایجاد ترک و نهایتا شکست در مقاطع می شود. به همین علت علاوه بر اینکه عمر بهره برداری از سوله ی دست دوم کاهش می یابد، استحکام آن نیز در برابر بارهای وارده زیر سوال می رود. متاسفانه بعضا مشاهده می شود که سوله های فاقد کیفیت که خوردگی و زنگ زدگی های متعددی دارند پس از رنگ آمیزی مجدد در معرض فروش قرار می گیرند بدون آنکه توجه شود در اثر خوردگی و خستگی فاقد کارایی لازم هستند.
یکی از مواردی که تاثیر بسیار نامناسبی در استحکام سوله ها می گذارد، عدم مونتاژ مناسب اعضا می باشد که یکی از دلایل اصلی آن اشکال در مقاطع سوله و عدم جفت شدن و اتصال خوب آنها می باشد. در سوله هایی که به صورت نو ارایه می گردد به شرط آنکه در کارگاه ها و کارخانه های معتبر ساخته شده باشند؛ این مورد مشاهده نمی شود. این در حالیست که سوله های دست دوم به علل مختلف دارای این نقیصه هستند. خوردگی و پوسیدگی _که جزء موارد بسیار محتمل در سوله های دست دوم می باشد_ همچنین فرآیند دمونتاژ غیر اصولی و انبارداری غلط تیر ها وستون ها از جمله مهمترین مواردی هستند که منجر به تغییر شکل مقاطع می شوند که این تغییر شکل ها امکان نصب اصولی و مناسب سوله را سلب کرده و منجر به کاهش قابل توجه استحکام سوله های دست دوم می شود.
مشکلات نظارتی و مباحث حقوقی متعاقب آن
بسیاری از سوله های دست دوم بدون رعایت ضوابط اداری و حقوقی مربوطه در محل پروژه نصب می شوند چرا که معمولا به دلیل عدم استحکام کافی نمی توانند شرایط مربوط به اصول مهندسی مورد تایید نظام مهندسی را تامین نمایند و در کنترل نظام مهندسی قابل دفاع نیستند. البته با وجود نیاز به بررسی کفایت سازه ها توسط مراجع ذی صلاح نظیر نظام مهندسی؛ متاسفانه این امر مهم در بسیاری از نقاط کشور مغفول مانده است. با این وجود بسیاری از کارفرمایان پس از نصب سوله های دست دوم برای احداث واحد صنعتی خود به مشکلات متعددی در زمینه ی نظارت و پایان کار برخورد می کنند چرا که مثلا مهندس ناظر پروژه بنابر وظیفه ی قانونی و اخلاقی خود کیفیت سوله را تایید نمی کند و اینجاست که تهیه ی سایر مدارک از جمله پایان کار با مشکل مواجه می شود و وقت و هزینه ی زیادی بر کارفرما تحمیل می نماید.
نویسنده:
واحد عمران شرکت حریم سازه
