(2).jpg)
ر ویژگی‌های طبیعی جو براثر مواد شیمیایی، ریز گردی یا عامل‌های زیست‌شناختی است. جو یا اتمسفر سامانه گازی طبیعی پویا و پیچیده‌ای است که زندگانی در سیاره زمین به آن وابسته‌است. کاهش ستبرای لایه ازون در استراتوسفر به خاطر آلودگی هوا، دیرزمانی است که خطری برای تندرستی مردمان و نیز زیست‌بوم‌های زمین شناخته می‌شود.
آلودگی هوا بیش از هر آلودگی دیگری (دو سوم موارد مرگ ناشی از انواع آلودگی) جان انسانها را گرفته‌است. پس از آن، آلودگی آب دومین عامل مرگ و میر است (۱/۸ میلیون مرگ). در جایگاه سوم، آلودگی محل کار، جان هشتصد هزار نفر را گرفته‌است.[۱]
آلودگی هوا ممکن است طبیعی (مانند فعالیت آتشفشان‌ها)، یا مصنوعی (ساخته دست انسان) باشند. بیشتر آلودگی‌های مصنوعی ناشی از فعالیت وسایل نقلیه و کارخانه‌ها هستند.
انجمن مشترک مهندسین آلودگی هوا و کنترل آن ،آلودگی هوا را به صورت زیر تعریف نموده است:
"آلودگی هوا عبارت از وجود یک یا چند آلاينده در هوای آزاد مانند گازها، بخارات، گرد و غبار، بو، دود غلیظ و میست با کمیت، مشخصات و زمان ماند کافی که برای زندگی انسان، حیوان و گیاه خطرناک و برای اموال مضر باشد و یا به طور غیرقابل قبول مانع استفاده راحت از زندگی و اموال گردد".
اثرات بر روی انسان[ویرایش]
در جهان سالیانه ۳ میلیون نفر در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که ۹۰ درصد آنان در کشورهای توسعه یافته هستند. در برخی کشورها تعداد افرادی که در اثر همین عامل جان خود را از دست می‌دهند بیشتر از قربانیان سوانح رانندگی است. این مرگ و میر بطور خاص مربوط به آسم، برونشیت، تنگی نفس، سکته قلبی، و آلرژی‌های مختلف تنفسی است.[۲]
آلودگی هوا به روش‌های گوناگونی می‌تواند آثار زیانبار درازمدت و کوتاه مدتی بر سلامت انسانها بگذارد. تأثیر آلودگی هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسیب‌پذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از دیگران است. کودکان کم سن و سال و سالمندان بیشتر از دیگران از آلودگی هوا آسیب می‌بینند.
معمولاً میزان آسیب بستگی به میزان قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی زیانبار مانند تماس با آلاینده‌ها و غلظت مواد شیمیایی دارد. صدمات ریوی ناشی از هوای آلوده به اوزون، خطری است که هر ۳ نفر از ۵ نفر با آن روبرو هستند.
متخصصان معتقدند که موادی که از طریق هوای آلوده وارد محیط می‌شوند دارای ترکیباتی هستند که باعث نابودی بافت‌های مختلف بدن خواهد شد. این مواد از طریق ریه، پوست، مخاط بدن، مخاط چشم، گوش، بینی و دستگاه گوارش، وارد بدن شده و باعث تخریب سلول‌های بدن می‌شود. در واقع تجمع این مواد در بدن هنگام آلوده بودن هوا به دلیل داشتن اکسیژن ناپایدار و واکنش با یک سلول، آن را اکسید می‌کند.[۳]
باران اسیدی[ویرایش]
یکی از آثار و نتایج آلودگی هوا باران اسیدی است. باران اسیدی به پدیده‌هایی مانند مه اسیدی و برف اسیدی که با مقادیر قابل توجهی اسید از آسمان همراه هستند، گفته می‌شود. باران هنگامی اسیدی می‌شود که میزان پی‌اچ آب آن کمتر از ۵٫۶ باشد. این مقدار پی‌اچ بیانگر تعادل شیمیایی به وجود آمده میان کربن دی‌اکسید و حالت محلول آن یعنی بی‌کربنات (HCO3) در آب خالص است. باران اسیدی دارای نتایج زیانبار اکولوژیکی بر سلامتی انسان، حیوانات و پوشش گیاهی دارد.
باران‌های اسیدی از گازهای گوگرد دی‌اکسید و از خانواده اکسید نیتروژن خروجی از دود اگزوز اتومبیل‌ها و کارخانه‌ها ایجاد می‌شود. این گازها در اتمسفر زمین با بخار آب واکنش داده و اسیدهایی مانند سولفوریک اسید و نیتریک اسید را تشکیل می‌دهند.
اثر باران اسیدی بر روی درختان
آلوده کننده‌ها[ویرایش]
مهمترین آلاینده‌هایی که از طریق فعالیت‌های انسانی تولید می‌شوند، شامل این موارد می‌شود:
- کربن مونوکسید - گازی بی‌بو و بی‌رنگ و سمی که بر اثر سوخت ناقص مواد ایجاد می‌شود.
- اکسیدهای گوگرد به ویژه گوگرد دی‌اکسید - زغال‌سنگ و سوخت‌های نفتی مقداری گوگرد نیز در خود دارند و سوختن آنها دی‌اکسید گوگرد تولید می‌کند.
- اکسیدهای نیتروژن به ویژه نیتروژن دی‌اکسید - که بر اثر سوخت در دماهای بالا تولید می‌شوند. نیتروژن دی‌اکسید بویی تند و زننده و رنگ قهوه‌ای دارد که بر فراز آسمان شهرهای بزرگ دیده می‌شوند ناشی از این گاز است.
- ترکیبات آلی فرار - این ترکیبات به دو دسته متان و غیرمتان‌ها تقسیم می‌شوند. متان گاز اصلی تشکیل‌دهنده گاز طبیعی است و اثر گلخانه‌ای بسیار نیرومندی دارد. بقیه ترکیبات آلی فرار هم اثرات گلخانه‌ای قابل توجهی دارند. ترکیبات فرار آروماتیک مثل بنزن و تولوئن اثر سرطانزایی داشته و در معرض آنها قرار گرفتن به‌طور مستمر می‌تواند منجر به سرطان خون شود.
- ذرات معلق به تمامی اجزاء ریز مایع یا جامدی (به جز آب خالص) گفته می‌شود که در جو زمین پراکنده هستند و اندازه میکروسکوپی یا زیرمیکروسکوپی اما بزرگتر از ابعاد مولکولی دارند. ذرات کوچکتر بسیار خطرناکتر هستند چراکه به ریه‌ها نفوذ کرده و برخی از آنها حتی وارد جریان خون می‌شوند و باعث بیماریهای تنفسی و قلبی مختلف می‌شوند. این ذرات همچنین بر روی خاک و آب نشسته و آلودگی منابع آبی و خاک را موجب می‌شوند.
- کلروفلوئوروکربن‌ها - گازی که عامل اصلی تخریب لایه ازون است و استفاده از ترکیباتی که باعث آزادسازی آن می‌شود امروزه ممنوع شده‌است.
- فلزات سمی مثل سرب و جیوه
- ازون تروپوسفری
- آلودگی مواد پرتوزا
- آمونیاک که بیشتر بر اثر استفاده از کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی ایجاد می‌شود.
آلودگی هوای شهر تهران
پیشگیری[ویرایش]
در بسیاری از کشورهای جهان اقداماتی برای کاهش آثار آلودگی هوا بر محیط زیست انجام شده‌است. درحالی که دانشمندان آثار زیانبار آلودگی هوا را بر گیاهان، جانوران و زندگی انسانها مطالعه می‌کنند قانون‌گذاران، قوانینی را برای کنترل کاهش آلاینده‌ها تصویب نموده و آموزگاران در مدارس و استادان در دانشگاه‌ها آثار آلودگی هوا را برای نسل جوان تشریح می‌کنند.
نخستین گام برای حل مشکل آلودگی هوا ارزیابی است. محققان آلودگی هوا را بررسی نموده و استانداردهایی را برای اندازه‌گیری نوع و مقدار آلاینده‌های خطرناک تعیین می‌کنند. بعد از آن باید حد مجاز آلاینده‌های هوا مشخص شود.
در مرحله بعد می‌توان گام‌هایی برای کاهش آلودگی هوا برداشت. تنظیم مقرراتی برای موادی که در اثر فعالیت‌های انسانی در جو منتشر می‌شود این هدف را تکمیل می‌کند. بسیاری از کشورها برای میزان انتشار آلاینده‌های خودروها و صنایع، محدودیت‌هایی را اعمال کرده‌اند. این کار از طریق سازمان‌های هماهنگ‌کننده که وظیفه نظارت بر محیط زیست و هوا را به عهده دارند انجام می‌شود. در سازمان ملل متحد برنامه مدیریت جو طرح‌های زیست‌محیطی را در سراسر جهان اجرا می‌کند.
ویتامین ای از ویتامین‌های محلول در چربی است که همچون ویتامین ث خاصیت آنتی‌اکسیدان دارد و اثر شیمیایی مخربی را که آلودگی هوا بر بافت‌های بدن وارد می‌کند را از بین می‌برد.[۴]
آلودگی هوا در بینی و سینوس رسوب می‌کند و با تاثیر بر مخاط‌های بینی باعث ایجاد مشکلاتی برای افراد می‌شود. در این روزها که افراد در شهرها با آلودگی هوا سر و کار دارند بهتر است که بینی و سینوس خود را چندین بار در روز شستشو دهند. علی‌الخصوص کسانی که عمل جراحی بینی انجام داده‌اند یا آلرژی دارند، این شستشو برای جلوگیری از تشدید مشکلات نقش کلیدی و اساسی دارد. سرم‌های شستشو، بهترین شستشو دهنده می‌باشد که در تمام داروخانه‌ها در دسترس است.
جهان[ویرایش]
در سال ۲۰۱۵، ۹ میلیون نفر در جهان به دلیل بیماریهای غیرعفونی ناشی از آلودگی هوا مثل بیماریهای قلبی، سکته مغزی و سرطان ریه جان خود را از دست داده‌اند که تقریباً تمام (۹۲ درصد) این مرگ‌ها در کشورهای کم درآمد یا با درآمد متوسط و کشورهایی که دارای جهش اقتصادی بوده‌اند (مانند هند) رخ داده‌است.[۱]
در میان کشورهای جهان، برونئی، سوئد و فنلاند کمترین میزان مرگ ناشی از آلودگی و بنگلادش، سومالی و چاد بالاترین میزان را آلودگی دارند. در آمریکا ۱۵۵ هزار مورد (۵٫۸ درصد)، در بریتانیا پنجاه هزار مورد (هشت درصد) و در ایران ۴۸ هزار مورد مرگ (۱۲٫۵ درصد) ناشی از آلودگی است.[۱]
یر اساس نقشه جهانی که مجله لنست از مناطق آلوده دنیا منتشر کرده، مناطق آلوده متعددی در همسایه‌های شمال غربی ایران -قره‌باغ، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان- وجود دارد که بیشتر آنها به مواد شیمیایی و سموم کشاورزی آلوده هستند. این آلودگی به دلیل وجود معادن، انبار، یا کارخانه‌های تولید مواد شیمیایی است که برخی از زمان اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سابق به جا مانده که با وجود متروکه بودن برخی از آنها، همچنان از منبع عظیم آلودگی خاک و آب به‌شمار می‌روند.[۱]
ماهانه ۲۲۷ نفر در تهران بر اثر آلودگی هوا می‌میرند.[۵]
۱۰ شهر آلوده جهان در سال ۲۰۱۷:[۶]
- زابل ایران
- گوالیور هند
- الله‌آباد (هند)
- ریاض عربستان سعودی
- الجبیل عربستان سعودی
- پتنه هند
- رای‌پور هند
- بامندا کامرون
- شینگتای چین
- بائودینگ چین
وقایع تاریخی[ویرایش]
در لندن طی مه‌دود بزرگ در سال ۱۹۵۲ میلادی تعداد چهارهزار نفر در مدت چند روز در اثر غلظت بالای آلاینده‌های هوا جان باختند.
در سال ۱۹۴۸ میلادی در اثر وارونگی هوا در شهر دونورا در ایالت پنسیلوانیا مه دود غلیظی باعث مرگ ۲۰ نفر شد. تا ۱۰ سال بعد از این حادثه آمار مرگ و میر در این شهر بسیار بالاتر از شهرهای اطراف بوده‌است.[۷]
بررسی‌های آماری[ویرایش]
براساس گزارش سال ۲۰۱۴ سازمان جهانی بهداشت حدود هفت میلیون نفر به علت آلودگی هوا در سال ۲۰۱۲ جان خود را از دست داده‌اند که این رقم دو برابر پیش‌بینی‌ها است. از این هفت میلیون نفر، ۴٫۳ میلیون نفر به علت آلودگی هوای خانه‌ها در اثر دود و آلودگی ناشی از سوخت و اجاق‌های خوراک‌پزی نامناسب جان باخته‌اند. این آمار همچنین نشان می‌دهد که بیش از سه میلیون و ۷۰۰ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا در فضای بیرونی در شهرها و روستاها در سراسر جهان جان خود را از دست داده‌اند.
راه حل‌های فردی[ویرایش]
اهمیت و عملیاتی کردن پشت بام سبز در ساختمان‌ها که امروزه در دنیا مد نظر است می‌تواند تا ۲۰ درصد به کاهش آلودگی هوا کمک کند.
در روزهای بحرانی آلودگی هوا تا جای ممکن رفت و آمد در محدوده‌های مرکزی و پرترافیک شهر اجتناب کنید. استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی در سفرهای روزانه درون‌شهری خود را جایگزین خودروهای شخصی نمائید. فعالیت یا بازی کودکان در محیط‌های باز را محدود نمائید؛ و افراد مسن یا افراد با بیماریهای قلبی، ریوی نظیر آسم، برونشیت مزمن و نارسائی قلبی از خروج از خانه اجتناب نمایند.
