لیست سیاه آلاینده‌های محیط زیستی

حدود 3 هزار کارخانه تعطیل شده در طول چند سال اخیر و 3 هزار کارخانه دیگر که در لیست سیاه آلاینده‌های محیط زیستی قرار دارد. کارخانه‌هایی که گرچه در بسیاری از شهرهای ایران به ویژه اصفهان منبع مهم کسب درآمد سرپرستان خانوارها است اما در بسیاری از موارد باعث شده‌ است محیط زیست منطقه با صدمات بسیاری روبه‌رو شود که آلودگی هوا، آّب و خاک بخشی از آلودگی‌هایی است که این غول‌های صنعتی به محیط زیست وارد می‌کنند. «مرگ 7 میلیون انسان به خاطر آلودگی هوا در جهان»، این آماری است که سازمان بهداشت جهانی در سال 2012 برآورد کرده که بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست داده اند. گرچه آماری دقیق از سهم ایران و کلانشهرهایش در دست نیست ولی بر اساس آنچه که حبیب کاشانی، عضو شورای اسلامی شهر تهران بیان کرده، در ماه آبان سال 95 به نسبت مهر ماه شاهد افزایش 412 نفری مرگ و میرها در پایتخت بوده ایم که آلودگی هوا و تشدید آن نقش زیادی در مرگ و میرها داشته است. گرچه به گفته وحید نوروزی، مشاور محیط زیست معاون شهردار تهران واقعاً کسی به صورت دقیق نمی‌داند که سهم هر کدام از منابع آلاینده در آلودگی هوای تهران چند درصد است و اعداد و ارقامی که در این خصوص ارائه می‌شود تا حدود زیادی «تقریبی» است، اما مسلما نمی‌توانیم نقش کارخانه‌ها را در آلودگی زیست محیطی و هوای ناسالم شهرهای ایران را نادیده بگیریم. با این حال در هر صورت حتی اگر اطلاع دقیقی از عدد و رقم تاثیرات هر کدام از آلاینده‌ها در دست داشته باشیم و بدانیم که کارخانه‌ها فارغ از دودی که خودروها و موتورسیکلت‌های کاربراتوری به ریه‌ها تزریق می‌کنند چه میزان در سیاه شدن شش‌هایمان سهیم هستند هم چندان راهی به جایی نمی‌بریم. با این حال تنها این موضوع کاملا مشخص است که ما از نظر سلامت محیط زیست در شرایط خوبی به سر نمی‌بریم و با وجود کارخانه‌های آلوده‌ای که شب‌ها به دلیل کاهش هزینه‌ها فیلترهای مورد استفاده در مبادی خروجی را روشن نمی‌گذارند چه بلایی بر سر سلامتی اهالی آن منطقه می‌آورند. موقعیت مکانی و هوای پایدار تهران ظرفیت پذیرش آلودگی ناشی از تردد میلیون‌ها وسیله نقلیه موتوری و فعالیت هزاران کارخانه در اطراف تهران حال و روز آسمان این شهر را خراب کرده است. شهری که به واسطه نزدیک شده به مدرنیته گرفتار چنین معضلاتی شده است. صنعت مدرن امروز با تولید گازها و ذرات آلوده معلق در هوا فضایی برای نفس کشیدن باقی نمی‌گذارد و استشمام هوای پاک را که همواره مایه شادمانی زندگی بشر بوده، به آرزویی دست نیافتنی تبدیل می‌کند. آلودگی هوا همواره در شرایط بحرانی منجر به مرگ و میر انسانها شده است. مشکل آلودگی هوای کلان شهرها عمدتا ناشی از حرکت وسایل نقلیه و کارخانجات صنعتی است که اینها از آلاینده‌های ناشی از فعالیتهای انسانها به شمار می‌روند. آلودگی هوا چرا و چگونه به وجود می‌آید؟ کارشناسان آلاینده های هوا را در دو دسته نوع اول و نوع دوم تقسیم می کنند. آلاینده نوع اول آلاینده‌هایی هستند که به وسیله یکی از منابع آلاینده انسانی یا طبیعی تولید شده و به هوا می رود. منوکسید کربن و دی اکسید کربن از جمله این دسته آلاینده ها است که در نتیجه سوختن به وجود می آید، آلاینده نوع دوم آلاینده‌هایی هستند که از واکنش شیمیایی آلاینده نوع اول با دیگر اجزای هوا به وجود می آید، برای مثال تشکیل ازن در مه دود نور شیمیایی از جمله مهم ترین انواع آلاینده های نوع دوم به شمار می‌آیند. اما آلودگی هوا چرا ایجاد می‌شود؟ آلودگی هوا به دلایل بسیار به وجود می آید، یکی از مهمترین این دلایل سوزاندن سوخت های گوناگون است. برای مثال مصرف سوخت در نیروگاه ها برای تولید انرژی الکتریکی و همچنین مصرف سوخت در خودروها از جمله اصلی ترین عوامل آلودگی هوا است. اما طبیعت نیز در بعضی موارد باعث آلودگی هوا می شود، از جمله گرد و غبارهای ناشی از توفان های صحرایی، گاز متان که در نتیجه هضم غذا از دام ها آزاد می شود، آزاد شدن گاز رادون از زمین، آزاد شدن ترکیب های آلی فرار از درختان به ویژه درخت کاج، دود و منوکسیدکربن که از آتش سوزی طبیعی جنگل ها به وجود می آید و دود و خاکسترهایی که در نتیجه فعالیت های آتشفشانی در هوا پراکنده می شود. آلودگی های زیست محیطی ناشی از فعالیت کارخانه ها مساله آلودگی یکی از مهمترین و حادترین مسائل ناشی از تمدن انسانی در جهان امروز به شمار می‌رود چرا که از اعماق چند هزار متری زمین گرفته تا معادن، آبهای تحت الارضی، بیوسفر، تروپوسفر و حتی در داخل هواپیماهای بلند پرواز و جو خارجی زمین، چرخه و سیستم حیات را مورد تهدید قرار داده است. مولکول آلاینده‌ای که امروز از کارخانه یا منبع آلوده کننده دیگری مثلاَ در اروپا، وارد محیط می‌شود اگر تجزیه نشود یا تغییر شکل ندهد احتمالاَ بعد از چندی می‌تواند در ریه انسان‌هایی که در قلب جنگل‌های آفریقا یا دشتهای وسیع آسیا زندگی می کنند وارد شود . شاید بیشترین تاثیر فعالیت کارخانه‌ها در سلامت آب به خصوص در آبهای سطحی مشهود باشد، زیرا تخلیه فاضلاب‌های صنعتی باعث تغییر ترکیب آب می‌شود. پسابهای گرم صنعتی گرچه فاقد مواد شیمیایی هستند، اما به علت به هم زدن شرایط زندگی آبزیان، نوعی آلودگی معروف به آلودگی گرمایی در آب بوجود می آورند. فاضلاب های صنعتی، فاضلاب هایی هستند که ترکیب شیمیایی آنها به نوع فعالیت صنعتی ایجادکننده این نوع فاضلاب ها بستگی دارد. ورود فاضلاب‌های صنعتی به دریاها سبب آلودگی آب و در نتیجه مرگ آبزیان خواهد شد. کارخانه ها و فرآورده های تولیدی آنها سبب آلودگی شیمیایی پساب های صنعتی می‌شود. آرسنیک، جیوه و سرب از مهم ترین ترکیبات شیمیایی موجود در پساب کارخانه‌های تولید کاغذ، پلاستیک و مواد شیمیایی دفع آفات گیاهی هستند که سبب آلودگی محیط زیست و آب های جاری و سطحی می شوند. در سال های گذشته بسیاری از رودخانه ها با ترکیبات شیمیایی که در کارخانه های پلاستیک سازی به عنوان ماده اولیه مورد استفاده قرار می‌گرفتند، آلوده شدند که بر اثر آن افراد ساکن در مناطق اطراف این رودخانه ها به علت تجمع جیوه در بافت‌های بدنشان به بیماری های مختلفی مبتلاشدند و علاوه بر این به علت آلودگی آب آشامیدنی با مواد شیمیایی موجود در پساب این کارخانه ها، هزاران نفر جان خود را از دست داده و یا هزاران کودک، زندگی در این کره خاکی را با بیماری ها و نواقص مادرزادی آغاز کردند. یکی از مهم ترین پیامدهای نامطلوب ناشی از تخلیه فاضلاب های صنعتی در آب های سطحی، مرگ ومیر حیوانات آبزی بخصوص ماهی هاست که متلاشی شدن اجساد و بقایای این موجودات نیز سبب افزایش آلودگی های زیست محیطی در آن منطقه خواهد شد. علاوه بر این آلودگی هوا و مشکلات زیست محیطی نیز تبعات ناخوشایند این پدیده غول آسا به دست انسان است. کارخانه‌هایی که نرفتند و ماندند سه هزار واحد صنعتی و کارخانه در لیست صنایع آلاینده در ایران قرار دارند که امروز به لطف بررسی و ارزیابی‌های زیست محیطی سازمان حفاظت محیط زیست شناسایی شده‌‌اند. صنایع آلاینده‌ای که به جز پرداخت جریمه برای کاهش آلایندگی کاری نمی‌کنند. گرچه براساس بند ٢٠ ماده ۵۵ قانون شهرداری، واحدهای آلوده‌کننده باید از شهر تهران خارج شوند اما این اتفاق با وجود گذشت بیش از چند سال از کلید خوردن آن توفیق چندانی کسب نکرده است. براساس آمارهای جهانی ‌سال ۲۰۱۴ میلادی، شاخص عملکرد محیط‌زیست در ایران برابر با ۵۱ بود ولی در این‌ سال ایران در میان ۱۸۰ کشور دنیا در جایگاه ۸۳ قرار داشت. در ‌سال ۲۰۱۶ میلادی با وجود این‌که شاخص عملکرد محیط‌زیست ایران به ٣ /۶۶ رسیده ولی در جایگاه ۱۰۵ دنیا قرار گرفته که از توجه دیگر کشورها به این مساله خبر می‌دهد، اما مساله محیط‌زیست و کاهش آلودگی‌های آن در ایران حکایت دیگری دارد. حال باید دید که آیا مسئولان ذی ربط در ایران فکری به حال این منابع آلاینده غول آسا خواهند کرد؟