انقلاب صنعتی ، بازتارب های مثبت و منفی

با اختراع ماشین بخار توسط وات – در سال ۱۷۶۹- انقلاب صنعتی به طور رسمی آغاز شد.

سال های ۱۷۷۹ تا ۱۸۷۵، سال های سرنوشت ساز گسترش سرمایه داری در اروپا و حتی آمریکای جوان بود. سال های استقلال ایالت های آمریکایی و رهایی آنان از بند بریتانیا و سال های پر شور انقلاب بزرگ در فرانسه. انگلستان پیشگام در انقلاب صنعتی نخستین کشوری بود که به تولید انبوه دست یافت به همین نسبت در زمینه برخورد با معضلات عصر صنعت نیز هم قدم بود و آوای ناخوشایند صنعت نخستین بار از این سرزمین به گوش رسید.

از قرون وسطی حرکت پویایی در اروپا آغاز شد که به شکل گرفتن شهرها تا قدرت یافتن آنها و نهایتاً تبدیل برخی از آنها به دولت شهرهای مستقل انجامید. در این جوامع شهری عوامل زیر وجود داشتند که زمینه های مساعد را برای وقوع انقلاب صنعتی پس از سپری شدن قرن ها فراهم کردند:

1. تکیه بر اموال منقول
2. وابستگی کمتر به طبیعت و محدودیت‌های آن
3. اجبار به تولید (به قصد ادامه تجارت – تحرک و پویایی)
4. اجبار به کشف قوانین طبیعی و مادی (به قصد ادامه و پیشبرد تولید)
5. داشتن پیشینه خودگردانی در شهرهای اروپا
6. آزادی تجار از تحت قیومت بودن و در نتیجه حاکم به سرنوشت خود بودن و مفاهیمی چون آزادی سیاسی و اقتصادی معنا پیدا می کند.

از تبعات انقلاب صنعتی رشد سریع شهرنشینی بود. صنعتی شدن کشاورزان و احداث کارخانجات در اطراف شهرها و همچنین ارائه خدمات جدید در شهرها باعث جابجایی جمعیت گردید و ساکنان عمدتاً کشاورز در روستاها به عنوان نیروی کار روانه کارخانجات در شهرها شدند.

بازتاب های مثبت انقلاب صنعتی در شهرهای قرن نوزدهم:

الف- اختراعات و اکتشافات علمی در راستای تولید بیشتر که نهایتاً منجر بهبود برخی شرایط زندگی می شود مانند:

1. کشف مصالح جدید ساختمان (چدن فولاد، بتن مسلح) پیشرفت در راه راه سازی و ساختمان سازی
2. پیشرفت علمی و فنی و مهندسی و ساختمان
3. اختراع ماشین بخار ؛ توسعه حمل‌ و نقل
4. کشفیات متعدد شیمی و پزشکی؛ بهبود وضع بهداشت، افزایش جمعیت و نیروی کار ارزان
5. تخصصی شدن علوم و پیدایش علوم جدیدی مانند جامعه شناسی، روانشناسی،…. در بررسی مسائل شهر عصر انقلاب صنعتی.

ب- اعتقاد به آزادی – آزادی های فردی و اجتماعی – آزادی های سیاسی لیبرالیسم اقتصادی.

ج- پیدایش عملکردهای جدید در شهرها در اثر رشد جمعیت.

در نتیجه تمامی موارد فوق، توسعه تجارت و بسط صنعت با شتاب بسیار بالایی صورت گرفت.

بازتاب های منفی انقلاب صنعتی در روند شهرنشینی قرن ۱۹:

ازدیاد جمعیت، هجوم به شهرها و افزایش جمعیت شهری – رشد بی رویه شهرها – شرایط نامساعد بهداشتی در شهرها- تراکم جمعیت در شهرها – دور شدن از شهرها.

1. بیکار شدن کشاورزان.
2. تبدیل نانو فاکتور ها به کارخانه ها در شهرها – هجوم به شهرها و آلودگی محیط شهری.
3. سودجویی روزافزون کارفرمایان و سرمایه‌داران – پایین نگاه داشتن سطح دستمزدها- شرایط وحشتناک زندگی کارگران.
4. افزایش روز افزون خیل عظیم بیکارها.
5. پیدایش اختلاف طبقاتی شدید – جمع شدن مردم فقیر و بیکاران و کارگران در محلات فرسوده شهری یا حاشیه شهرها – گرایش طبقات ثروتمند به سکونت در محله های جدید و نزدیک به طبیعت – پیدایش محلات فقیرنشین و ثروتمند نشین.
6. پیدایش مشکلات در رفت و آمد و حمل‌ و نقل.

بنابراین تغییرات زیربنایی در شهرها فقط تغییرات جمعیتی و اجتماعی نبود، بلکه شهرها از نظر کالبدی نیز به کلی دگرگون شدند.پیشرفت تسهیلات جنگی باعث از بین رفتن برج ها ، دروازه ها و خندق ها در اطراف شهرها و همچنین در اطراف مقرهای حکومتی شد. شاید بتوان اذعان نمود که هیچ پدیده ای در تاریخ شهرسازی چه در اروپا و چه در سایر نقاط جهان به اندازه اتومبیل بافت شهر را تغییر نداده است. اتومبیل مقیاس شهرها را عوض کرد. مجاورت محل کار بازندگی متراکم بودن ساختمان ها در مرکز شهر ، کوچه های باریک با مقیاس انسانی و مراکز محلات همه از بین رفت و مقیاس انسانی تبدیل به مقیاس اتومبیل شد.

استفاده از ماشین در فرایند تولید تغییرات اساسی به وجود آورد. صنایع دستی به سرعت جای خود را به صنایع ماشینی داد و کار در کارخانه ها جانشین کار در خانه ها شد تا بهترین وجه ماشین را بکار گیرد.

نتیجه تمامی این عوامل بر هم ریختن نظم کهن شهرها و افت شدید کیفیت های محیطی و بهداشتی بود.

بدین ترتیب مبانی شهرسازی جدید تنها پس از تغییرات ژرف اجتماعی و اقتصادی پس از انقلاب صنعتی پدیدار شدند، زیرا از آن موقع یعنی آغاز قرن نوزدهم تاکنون جوامع صنعتی به دنبال کشف جوابی برای مشکلات شهری هستند. به علت مشکلاتی که مطرح شد، در قرن ۱۹ گرایش بورژوازی به حل مسائل زندگی کارگران را مشاهده می کنیم. شهر در قرن ۱۹ به عنوان یک پدیده جدید و ناشناخته و بی نظم مطرح می شود. این عصر همزمان است با آغاز دوران پدیده‌ای دیدن مسایل که منجر می شود به اعتقاد به علم قطعیت یعنی عدم اعتقاد به مطلق بودن پدیده ها؛

پس شهر نیز یک پدیده غیر قطعی است که می توان آن را تغییر داد یا امید به تحول آن داشت، گام‌ هایی که در این زمان در راه حل معضلات شهری برداشته می شود.

مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری | سیر اندیشه ها در شهرسازی

منبع: جزوه سیر اندیشه ها در شهرسازی

انتشار مطلب انقلاب صنعتی ، بازتارب های مثبت و منفی با ذکر منبع و دادن لینک بلامانع است.